สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ / เล่มที่ ๑๔ / เรื่องที่ ๒ พระราชวังในส่วนภูมิภาค / บทนำ

พระราชวังในส่วนภูมิภาค หมายถึง พระราชวังซึ่งสร้างขึ้น เพื่อเป็นที่ประทับแรมของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อเสด็จไปยังหัวเมืองห่างไกลจากกรุงเทพฯ ทั้งนี้เพื่อทรงเยี่ยมเยียนราษฎร หรือเพื่อทรงประกอบพระราชพิธีที่สำคัญ บางครั้ง ก็เพื่อทรงนำพระเจ้าแผ่นดิน หรือประมุขชาวต่างประเทศ ซึ่งเข้ามาเจริญสัมพันธไมตรีกับประเทศไทย ออกไปชมภูมิประเทศอันสวยงาม ตลอดจนเพื่อให้ได้เข้าใจในวัฒนธรรม และความเป็นอยู่ของคนไทยในภูมิภาคเหล่านั้น
พระราชวังพระนารายณ์ราชนิเวศน์ จังหวัดลพบุรี
สำหรับพระราชวังหลวงที่อยุธยา เมื่อถูกข้าศึกทำลายแล้ว มิได้เป็นเมืองหลวง เพราะเมืองหลวงย้ายมาอยู่ที่กรุงธนบุรี และต่อมา ย้ายมาอยู่ที่กรุงเทพฯ ดังนั้นพระราชวังหลวงที่อยุธยา จึงเปลี่ยนสภาพเป็นพระราชวังในส่วนภูมิภาค
พระราชนิเวศน์มฤคทายวัน ตั้งอยู่ชายทะเล จังหวัดเพชรบุรี	ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงริเริ่มการซ่อมแซมพระราชวังเก่าในภูมิภาค เช่น อยุธยา และลพบุรี นอกจากนี้ยังทรงสร้างเพิ่มขึ้นในจังหวัดอื่น คือ ที่บนเขาวัง จังหวัดเพชรบุรี
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสร้างขึ้นใหม่ที่จังหวัดเพชรบุรีอีกแห่งหนึ่ง คือ พระราชวังปืน หรือพระรามราชนิเวศน์ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ยังโปรดพื้นที่จังหวัดเพชรบุรี แต่ทรงเปลี่ยนมาสร้างที่ชายทะเล คือ พระราชนิเวศน์มฤคทายวัน และทรงสร้างพระราชวังสนามจันทร์ ที่จังหวัดนครปฐม

พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๗ ทรงเลือกอำเภอหัวหิน จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ เป็นที่สร้างวังไกลกังวล

บริเวณชายทะเล ซึ่งเป็นที่ตั้งของ พระราชนิเวศน์มฤคทายวัน

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลปัจจุบันทรงสร้างพระราชวังในส่วนภูมิภาคเพิ่มขึ้นอีก ๓ แห่ง ในภาคเหนือ คือ พระตำหนักภูพิงค์ราชนิเวศน์ จังหวัดเชียงใหม่ ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ คือ พระตำหนักภูพานราชนิเวศน์ จังหวัดสกลนคร และในภาคใต้ คือ พระตำหนักทักษิณราชนิเวศน์ จังหวัดนราธิวาส พระราชประสงค์ของพระบาทสมเสด็จพระเจ้าอยู่หัวในรัชกาลปัจจุบันคือ การสร้างพระราชวังกระจายไปตามภูมิภาคต่างๆ นั้น มิเพียงแต่จะประทับแรม เพื่อทรงเยี่ยมเยียนราษฎรเท่านั้น พระองค์ยังได้ทรงแนะนำ ช่วยเหลือ ทำโครงการ ซึ่งต้องใช้เวลา และทุนทรัพย์ เพื่อช่วยราษฎรให้ได้ทำมาหากิน พ้นจากความยากจน และสามารถช่วยตัวเองได้ตลอดไป